خوشه های کسب و کار لرستان | خوشه فرش دستباف، خوشه عسل، خوشه آبزی پروری، خوشه گلیم ماشته جاجیم لرستان

تاریخچه قالی بافی در لرستان

شواهد تاریخی حاکی از رونق دامپروری در لرستان است، بطوریکه امروزه دامپروری در این منطقه شغل اصلی مردم روستایی و عشایری استان محسوب می شود. پرورش دام منافع چند گانه ای دارد که علاوه بر تأمین هزینه های زندگی و منافع اقتصادی برای خانوار، از گوشت، شیر، پشم، موی آنها نیز استفاده می کنند. موی بز و پشم مواد اولیه بافندگی هستند و سنت های موجود در بین لرها، یادآور قدمت بافته های ایشان است، مثلا آنان ابزار کوچک چوبی (سُک) را برای بافت فرش به کار می برند که در واقع مادر ابزاری فلزی در عهد مفرغ و متعلق به دوره ای است که همه ابزارها چوبی بود، یعنی پیش از کشف فلز.

سک های مفرغی

دسته سک مفرغی

این ها شواهد کهنه گی بافته های لری است و می تواند به شناختن سنت های کهن و مستقل ایشان در زمینه فنون، مواد اولیه، ابزارها و حتی طرح ها کمک کند. با تمام این توصیفات نمونه مستندی از قالی های قدیمی لرستان در قرون گذشته در دست نیست واطلاعات در این زمینه بسیار اندک است، برخی منابع سابقه قالی بافی در میان عشایر این استان را بیشتر از یکصد و پنجاه سال نمی دانند. برخی مورخان در نوشته های خود بصورت کلی اشاره ای به قالی های لری داشته اند اما قدیمی ترین سندی که راجع به صنایع دستی لرستان خصوصا قالی و نمد به صورت توصیفی بدون اشاره به تاریخ، مطالبی را نوشته است فیلبرگ دانمارکی است که در کتاب ایل پاپی کوچ نشینان غرب ایران آورده است. ایشان می نویسد:

دستگاه بافندگی که در بین لرها دیدم بصورت افقی است و تمام بافته های مورد نیاز زندگی شان را می توانند روی آن ببافند، طول بافته ها بستگی به طول تارهای آنها دارد و این طولها بیشتر از چند متر نیستند بافت عرض آن را (تخته) می نامند. روی این نوع از دستگاه، نه تنها بافته های ساده بلکه بافته های راه راه و همچنین پوشش حیوانات و نیز خورجین هایی که دارای کیفیت معمولی و یا بسیار عالی هستند بافته می شوند. هرگز ندیدم که زنها چگونه با دستگاههایی که اختصاص به بافتن قالیهای بزرگ با بافت گره ای «یعنی قالی» هستند کار می کنند ولی بارها چگونگی کار گذاشتن این دستگاه­ها را مشاهده کردم. برای این کار از تیرهای کلفت یا بیشتر از شاخه های قطور درختان استفاده می شود آن را به نحوی برپا می کنند که تشکیل یک چهارچوب عمودی را می دهد. بلندی آنها به اندازه قد یک مرد و شاید هم بلندتر است و تارها را بطور عمودی روی آن می کشند.

در اوایل بهار در گریت چوبهایی را دیدم که در دستگاه بافندگی مورد استفاده قرار می گرفت و برایم توضیح دادند که در این موقع از سال زنها هنوز به ریسندگی اشتغال دارند و بافندگی را بعد شروع می کنند. یعنی حدود آخر تابستان به بافندگی می پردازند. در این موقع، در بیشتر جاها مشغول رنگرزی نخ ها بودند و نخ های پشمی در درون پاتیل ها و یا روی سینی های بزرگ فلزی در انتظار رنگ خیس می خوردند. ارتباطی که پاپی ها در فصل زمستان با شهر دزفول دارند در فصل تابستان با شهر خرم آباد پیدا می کنند و لذا در این فصل خرم آباد پذیرای مسافران و بیگانگان فراوانی می باشد از سوی دیگر لرها بدون اینکه از محل کار و زندگی خود حرکت کنند رابطه اقتصادی آنها با خارج از ایل برقرار می شود یعنی اینکه فروشندگان دوره گرد خود را به چادرهای لرها می رسانند. لرها برای اینکه بتوانند چیزی را بخرند باید چیزی را بفروشند و برای این منظور گاه گاهی اشیایی را می فروشند که توسط خودشان بافته شده است مثل قالی یا خورجین.

نخ ریسی زن لر

ویژگی کلی قالی های لرستان

در لرستان تمامی قالی هایی که به صورت ذهنی و در مناطق روستایی و عشایری بافته می شود با نام قالی الری شناخته می شوند. این قالیها دارای مشخصات ذیل می باشند:

مواد اولیه: در گذشته مواد اولیه دست بافته ها بطور کامل در منطقه تهیه می گردید، قبل از ورود پنبه و اکریلک به زندگی عشایری و روستایی، زنان پشم چیده شده گوسفند را به تناسب رنگ پشم جدا نموده و پس از شستشو با دوک ریسیده و رنگرزی می کردند. در حال حاضر این فرایند به ندرت اتفاق می افتد و مواد اولیه قالیبافی از استانهای همجوار تهیه می گردد.

ابعاد: قالی های محلی لرستان کوچک پارچه هستند و ابعاد قالیچه،ذرع و نیم و کناره با عرض ۱ تا ۲ مترو طول ۴ تا ۱۰ متر در این منطقه به وفور بافته می شده است.

طرح و رنگبندی: طرح­ها ذهنی و هندسی هستند و تعداد حاشیه ها نیز بین ۲ تا ۵ حاشیه متغییر می باشد رنگ های مورد استفاده برای زمینه لاکی روناسی و سرمه ای است ، تعداد رنگ قالی های لرستان محدود بوده و از ۶ رنگ تجاوز نمی کند. سرمه ای، لاکی، زرد،نارنجی، آبی، سبز، نخودی پرکاربردترین رنگ های قالی لری هستند. رنگ سفید ندرتا در این قالی ها به چشم می خورد.

ویژگی بافت: رجشمار: بین ۱۵ تا ۲۵ چله کشی: فارسی گرہ: متقارن و نامتقارن شیرازه: همزمان در قالی های عشایری تار و پود مخلوطی از پشم گوسفند و بز است و گره فرش ها نیز با توجه به سنتهای بافندگی مختلف از نوع فارسی و گاهی ترکی می باشد.

ابزار: قیچی معمولی، کارد، کرکیت که در زبان لکی کارازا نامیده می شود و در دهه های اخیر قلاب هم وارد این منطقه شده است.

رنگرزی: در گذشته رنگرزی سنتی با مواد رنگزای موجود در طبیعت استان مانند: گندل، جفت، ، برگ مو، روناس و... انجام می شد اما جدید در معدود مناطقی که بافندگان بومی نخ های قالی خود را رنگ می کنند از رنگ های شیمیایی استفاده می کنند، اما بطور کلی عمدتا نخ های مورد نیاز قالی بافی لرستان بصورت رنگ شده از بازار های داخل استان و استانهای همجوار تهیه می شود.

پژوهش : رضوان هخامنش