- توضیحات
- مجموعه: خوشه فرش دستباف
استان لرستان از جمله مناطق فرشبافی کشور است که مامن تعداد قابل توجهی بافنده زبر دست و خوش ذوق است که در جهت به گردش در آوردن چرخ اقتصادی استان و کشور در کارگاهها و منازل مشغول کار می باشند.
فرش های اصیل منطقه لرستان از نظر دسته بندی در گروه فرشهای روستایی و عشایری قرار دارند اما از اوایل دهه هفتاد که جهاد سازندگی متولی فرش کشور گردید، جابجا بافی نقشه در کل جغرافیای فرش ایران رواج پیدا نمود. در لرستان نیز که تا آن زمان تولید فرش های بومی کاملا رواج داشت، با ورود نقشه سایر استان ها بطور کاملا گسترده و فراگیر و تشویق بافندگان به تولید سبک متفاوتی از قالی(قالی های شهری)، بافت فرش های اصیل و با کیفیت منطقه به مرور رونق خود را از دست داد و تولید فرش سایر مناطق قالیبافی کشور در جای جای لرستان با نام و برند استانهای دیگر مرسوم گردید و تا به امروز نیز ادامه دارد.
در این پژوهش تلاش مجری و تیم اجرایی بر آن بوده است که با سرلوحه قرار دادن موضوع حفظ و اشاعه هویت فرهنگی هنری دستبافته های لرستان به عنوان بخش مهمی از سرمایه معنوی قوم لر به طراحی و ارائه پنج نقشه فرش با رویکرد احیاء و نوآوری در حوزه طرح، رنگ و ابعاد مطابق با نیاز بازار ارائه نماید.
در فاز اول پروژه مطالعات کتابخانه ای و فاز دوم پروژه، پژوهش میدانی انجام گرفت و تمامی اطلاعات حوزه قالی و دستبافته های منطقه جمع آوری گردید. در مرحله بعد وفاز سوم، طی جلسات مکرر و پیوسته با مشاور پروژه جناب استاد علی خلیقی، تمامی اطلاعات و تصاویر جمع آوری شده از نظر فرمت کلی طرح های قالی لرستان، قوی بودن ساختار طرح ها، غنای نقوش، پیشینه و قدمت هر یک از نقوش و قابلیت استفاده آنها در طرح های جدید مورد بررسی و آنالیز قرار گرفتند. با مشاوره های تخصصی و کارشناسانه ی مشاور پروژه و چند تن از اساتید خبره در حوزه های مختلف تولید، صادرات و مدیریت فروش فرش و بررسی وضعیت فعلی بازار فرش ایران در خصوص رنگ بندی های قابل استفاده در نقشه ها، تصمیم نهایی گرفته شد و نهایتا فاز طراحی نقشه ها آغاز گردید. تمامی مراحل طراحی نقشه ها شامل تعیین مشخصات فنی، طراحی اتودهای اولیه نقشه ها، طراحی جزئیات نقشه ها ، رنگ آمیزی و نقطه گذاری طرح ها گام به گام با همفکری و تایید مشاور پروژه انجام گردیده است. اتودهای اولیه نقشه ها بر روی کاغذ طراحی شدند و پس از تایید نهایی، طراحی نقشه ها با استفاده از نرم افزار تخصصی طراحی فرش "بوريا" و فتوشاپ انجام گرفت و موتیف های اصیل فرش لرستان در تلفیقی نوآورانه با اشکالی از مفرغ های لرستان با رجشمار ۳۵ و ابعاد ۱۵۰×200 سانتیمتر طراحی شده اند. تعداد رنگهای بکار رفته در این نقشه ها حداقل ۱۱ و حداکثر ۱۴ رنگ می باشد.
نهایتا پس از اتمام طراحی نقشه ها طی جلسه ای متشکل از ریاست سازمان صمت استان، رئیس اداره فرش استان، رئیس اتحادیه تعاونی های روستایی فرش استان، طراحان، تولید کنندگان، پیشکسوتان و خبرگان فرش استان در سازمان صنعت معدن و تجارت استان لرستان، طرح ها ارائه و تایید گردید و با طی نمودن روند قانونی، ثبت مالکیت معنوی پنج نقشه فرش لرستان برای اولین بار با موفقیت انجام شد.
طرح شیخ قربانی
طرح شیخ قربانی از طرح های اصیل لرستان است که در منطقه اشترینان رواج داشته اما امروزه تولید آن مرسوم نمی باشد ، طرح چنار نیز از طرح های قدیمی و منسوخ شده شهرستان بروجرد است. در نمونه قالی های قدیمی بافندگان با الگو برداری از پشت قالی های مشابه اقدام به بافت این طرح می نمودند. طرح های نامبرده در گروه طرح های واگیره ای قرار دارند . طرح شیخ قربانی عموما با لچک هایی مثلثی شکل و ندرتا بدون لچک بافته می شده است. در طراحی نقشه جدید که واگیره ای سر هم سوار می باشد از دو نمونه از مفرغ های لرستان الهام گرفته شده است . نماد درخت و چشم زخم در این طرح براساس انواع رایج در منطقه لرستان در این نقشه طراحی گردیده است.
طرح حوزی سماوری
از دیرباز طرح های لچک ترنج از انواع طرح های مورد علاقه بافندگان بومی استان لرستان بوده اند. طرح سماوری از جمله طرح های پر رونق قالیبافی لرستان و متاثر از صنعت سماور سازی شهرستان بروجرد بوده است. در این طرح ،ترنج شبیه سماور بزرگی نقش شده که از وسط حالت قرینه پیدا نموده و بخش اعظم زمینه را به خود اختصاص داده است. در طراحی نقشه دوم از چهارچوب کلی نقشه های سماوری لرستان الهام گرفته شده که ترنج میانی با نقش کرژلنگ (خرچنگ) طراحی شده است. کله مرغی – بته سواستیکا درخت سرو و سه نمونه از مفرغ های لرستان نقوش بارز این طرح می باشند.
طرح فلک الافلاک
نقشه سماوری قاعد طاهر با ترنج مربع از جمله طرح های رایج استان لرستان در دهه های گذشته بوده که در حال حاضر تولید نمی شود. در طراحی نقشه سوم از فرم کلی نقشه سماوری قاعد طاهر الهام گرفته شده است. نقش سواستیکا و مفرغ های لرستان ،درخت سرو و کاج از جمله نقوش بکار رفته در این طرح می باشند. همچنین انواع گل های گرد و رزت بر روی مفرغ های لرستان به وفور نقش شده است به همین دلیل در این طرح از نقش دایره ی خورشید مانند به طور خاص مورد تاکید و استفاده قرار گرفته است.
طرح چهار بُرِه
طرح های واگیره ای مانند هراتی از جمله طرح های فراگیر و مورد پسند بافندگان مناطق مختلف ایران و لرستان می باشد. طرح های ریز ماهی، علمدار و گنجشکی ملمی جان از جمله طرح های رایج و مطرح در لرستان بوده اند که امروزه بافته نمی شوند. از ریشه یابی تاریخی طرح علمدار می توان به این نتیجه رسید که طرح علمدار در واقع همان طرح معروف هراتی است که در این منطقه با خلاقیت و ذهنیت بافنده چنین حالتی را به خود گرفته است. طرح گنجشکی نیز دارای نقشه تکراری (واگیره ای) است واگیره ها توری هایی می باشند که به وسیله گل برگها در اندازه های مختلف به یکدیگر مرتبط شده اند. طرح های نامبرده ومفرغ های لرستان الهام بخش طراح در طراحی نقشه چهارم بوده اند.
طرح حوضی نجفوند
در استان لرستان طرح های ترنجی روستایی-عشایری بسیار رایج بوده و بخش عمده تولیدات مناطق مختلف قالیباف در استان را به خود اختصاص می داده است. اندازه و فرم لچک و ترنج در طرح های لری بسیار متنوع و متغییر است. در گروهی از قالیهای لرستان ترنج زمینه را در بر گرفته و شکل دهنده لچک ها نیز می باشد. این طرح ها علیرغم سادگی از زیبایی خاصی برخوردار هستند. قالی های سکوندی و بالاگریوه دو نمونه اصیل از این قبیل طرح ها را دارا می باشند. در طراحی نقشه حوضی نجفوند، فرش های فوق و مفرغ های ذیل الهام بخش طراح بوده اند.
پژوهش : رضوان هخامنش
- توضیحات
- مجموعه: خوشه فرش دستباف
بارزترین طرح های قالی در منطقه کوهدشت گل و خار و چنار بوده و طرح های دیگر مناطق قالیبافی مانند عشوند کله گلی ، تویسرکان و نجفوند نیز کم و بیش بافته می شود. مراکز مهم قالیبافی در کوهدشت درب گنبد، هومیان، کشماهور و زیر تنگ آسیاب می باشند. گونه سرطرهان توسط عشایر و روستانشینان این منطقه بافته می شود. در منطقه کوهدشت قالی هایی که بافته می شود با نام کلی گَوه (گبه) شناخته می شوند. گونه سرطرهان هم توسط عشایر و روستانشینان این منطقه بافته می شده که نقشه آن معجونی از نقشه های لری و کردی است مصرف محلی داشته و جایگاه خود را برای ورود به بازارهای اقتصادی مثل سایر گونه های فرش لری نیافته است.
پژوهش : رضوان هخامنش
- توضیحات
- مجموعه: خوشه فرش دستباف
قالی های این منطقه در گروه لچک ترنج و ترنجی قرار می گیرد. از مهمترین مناطق بافت در سلسله می توان منطقه هنام شامل روستاهای پرسک، سراب، بردبل، روستای دو آب و همچنین منطقه عمومی یوسف وند که شامل چندین روستا از جمله دره تنگ و دکاموند و ... همچنین روستای اطراف فیروزآباد و منطقه جوانمرد سیاهدول و ندر می توان نام برد.از قالی های سلسله و دلفان قالی می توان به قالی با طرح دو پوهه نام برد که تاثیر گرفته از قالی همدان است و دارای ساختاری متفاوت نسبت به گونه های رایج استان دارد. وجود درخت سرو در مرکز قالی و انواع پرندگان و حیوانات زیبایی خاصی به آن بخشیده است. همچنین همجواری با شهرهایی چون نهاوند، ملایر و باعث شده تا قالی هایی مانند گله گلی نهاوند و گل حیدری رواج پیدا کند. بخش خاوه روستاهای کفراج (شمالی و جنوبی)، امیر و چراغ مراکز بافندگی نور آباد می باشند بافته ها شامل گبه یا گوه و گلیم یا له بوده که جهت پوشاندن کف محل اسکان از آن استفاده می شده است. از دیگر بافته های منطقه الشتر و نورآباد که در هر دو منطقه تولید می شده هور ،نمکدان یا خوانیه، هُرجک یا خورجین است.
پژوهش : رضوان هخامنش
- توضیحات
- مجموعه: خوشه فرش دستباف
طرح فراشی
در روستاهای بخش زاغه، چغلوندی، چگنی،خرم آباد و پلدختر (بالاگریوه) به صورت درشت بافت و با گره فارسی بافته می شوند. این طرح در گروه طرح های خشتی قرار می گیرد. استفاده از نقش گندمی در حد فاصل دو خشت باعث شده بافندگان نام گندمی یا قابی را نیز برای این طرح بکار ببرند. این طرح دارای سه حاشیه تقریبا هم اندازه است. در یک گونه از این طرح حاشیه وسط با نقش گل گوشواره ای و در حاشیه اطراف با مثلث های رنگی منقوش شده است. گاها بافنده به سلیقه خود طره ای به مجموع حاشیه ها اضافه می کند. از نظر رنگبندی ، رنگ غالب طرح سرمه ای و روناسی است. رنگ های سفید ، سبز و نارنجی در این قالی ها بکار می رود.
طرح نجفوند
قالی های نجفوند شامل طرح های متنوعی می شود. این طرح از خرم آباد تا اندیمشک (منطقه بالا گریوه) و کوهدشت بافته می شود و در گروه طرح های لچک ترنج و ترنجدار قرار می گیرد. ترنج بزرگ با لبه ی پلکانی و دو سرترنج با تزئینات كله مرغی که تقریبا از ابتدا تا انتهای زمینه فرش را در بر می گیرد ، وجود چهار بته به شکل هندسی خاص در چهار گوشه زمینه و لچک ها از خصوصیت اکثر طرح های نجفوند می باشد. تعداد حاشیه قالی های نجفوند بین ۱ تا ۳ حاشیه متغییر است . نقش خرچنگی ، نگاره s، گل های چهار پر و شانه ، عمده نقوش بکار رفته در حاشیه ی این طرح ها می باشد. دو طره با نقش مثلث های پی در پی حاشیه فرش را در برگرفته است. تعداد رنگ های بکار رفته در این فرش از ۶ رنگ تجاوز نمی کند. زمینه فرش عموما سرمه ای، لاکی و مسی یا به اصطلاح محلی دوغی می باشد.
طرح طایی
در مناطق ویسیان، چشمک، طایی و دادآباد و کره گاه بافته می شود و ایراد عمده آن این است که مثل سایر گونه های فرش لری نسبت به زمان عقب مانده و تکاملی نیافته است. این نمونه نوع دیگری از طرح های نجفوند است که یک چهارم بوده و دارای یک ترنج به شکل مربع می باشد. درون ترنج نقش گردونه مهر محسور شده توسط یک مربع قرار دارد. دو پرنده در بالا و دو پرنده در قسمت پایین ترنج قرار گرفته است که به گفته بافندگان طاووس است . تعدادی بند و اشکال هندسی از جمله نقش اره ای در زمینه دیده میشود. لچک لبه پله ای دارد و درون آن شطرنجی می باشد. این طرح دارای ۲ حاشیه تقریبا هم اندازه است که یکی با نگاره 5 و دیگری با نقشی که بافندگان به آن شانه می گویند پر شده است.
طرح بالنی
یکی از فرش های سنتی لرستان قالی بالنی است که کمتر می توان نمونه ای از این نوع نقش را در مناطق دیگر مشاهده کرد. عقیده بر این است که در طراحی و فرم قالی های بالنی از پرواز هواپیما الهام گرفته شده است. در این قالی ها ترنج بزرگی در وسط که معمولا به شکل مستطیل می باشد و باله هایی در طرفین طولی آن محور اصلی فرم و شکل را تشکیل می دهد. لچک زنجیروار به وسیله ادامه آنها به یکدیگر متصلند. حاشیه این نوع قالی از مثلث هایی تشکیل شده است که با مربع های کوچکی پر می گردد. متن قالی ها را گل هایی پراکنده به صورت بیضی، دایره و چند ضلعی پوشانده است. رنگ غالب در قالی های بالنی دو رنگ سرمه ای سیر و قرمز لاکی است که به طور تقریبا مساوی استفاده می شود.در این قالی ها و به طور کلی قالی های استان لرستان رنگ های روشن کمتر به چشم می خورد. تنوع سلیقه بافندگان در تولید این فرش ها بسیار حائز اهمیت می باشد و باعث بوجود آمدن انواع نقوش و فرم های خاص شده است. بافت این فرش ها بیشتر در خرم آباد، بروجرد، سلسله و در بین اقوام پیرانوند مرسوم است.
طرح سگوندی
این طرح ها به دلیل اینکه بیشتر توسط طایفه سگوند بافته شده است به این نام معروف شده و در بخش زاغه و شمال خرم آباد بافت این قالی رواج داشته است. این قالی در گروه طرح های ترنجی قرار می گیرد. نقش پیکان مانند تنها حاشیه قالی که بافندگان به آن بيلچه می گویند به همراه فرم خاص ترنج مرکزی و سرترنج از ویژگی های بارز این طرح می باشد. نگاره های کله مرغی ، تزئینات اره ای، نقوش خرچنگی، چنگ گروه ای و نقش ماهی در این طرح دیده می شود. طرح بته زنبوری نیز از طرح های سگوندی است که در گروه طرح های واگیره ای قرار می گیرد. مشخصه بارز این طرح شبکه های شش ضلعی زمینه است که بته ها درون آنها قرار دارند. لچک ها با فرم دندانه دار به هم متصل می شوند و با نقش بسته های کوچک تزئین شده اند. سه حاشیه ی لت سیب هم اندازه، دور تا دور قالی را محصور کرده است. رنگ های این قالی سرمه ای، قرمز روناسی، سفید، سبز، زرد و آبی می باشد.
طرح های پاپی بالاگریوه
اینگونه در مسیر راه آهن از ایستگاه بیشه تا اندیمشک و همچنین گریت و کشور بافته می شود مشابهت زیادی به گونه فرش نجفوند دارد، احتمالا در تعداد گره و درشت بودن پودها تفاوتش هست، هر چند از اکثرنقش ه ها تخیلی بکار گرفته شده ولی بهم شبیه هستند.
آقای فیلبرگ دانمارکی در کتابی که قریب ۶۰ سال پیش راجع به ایل پاپی نوشته اند:
قالیهایی که توسط پاپی ها بافته می شدند معمولا درشت بافت بودند و رنگ آنها نسبتا تیره بود مثل رنگ های آبی قهوه ای و قرمز در یک زمینه شگرفی طرح هایی را می توان دید که دارای رنگ قهوه ای و حاشیه هایی آبی هستند در گریت قالی بسیار فرسوده ای را دیدم که طرح هندسی آن با طرح های معمولی بسیار متفاوت است بود منتها برای اولین بار وقتی تنها موردی بود که چنین چیزی را می دیدم این فرش توسط زنی بافته شده بود که به طوایف (بیرانوند) تعلق داشت و با مردی از ایل پاپی ازدواج کرده بود. معمول چنین است که قالی ها را فقط زنها می بافند و در بازار شهرها مردها به نمد مالی اشتغال دارند ضمنا برای نمد مالی زور و قوت زیادی لازم است من مردهای لر را ندیدم که به نمد مالی مشغول باشند.
فرش های نمدین معمولا بشكل مستطیل هستند و ابعاد چندان بزرگی نیز ندارند یک طرف انها اندکی از یک متر بیشتر و یا کمتر است طرف دیگر آن معمولا یک برابر و نیم همین طرف است.
طرح قرژلنگ
بافت این طرح در منطقه پلدختر رایج بوده است و از نظر ساختار طرح در گروه طرح های لچک ترنجی استان جای می گیرد. اصطلاح خرچنگ یا به زبان بومی قرژلنگ برای نام گذاری طرح، به دلیل شباهت فرم ترنج به خرچنگ بکار رفته است. این طرح هم به صورت کاملا ساده و انتزاعی با حاشیه ای از خطوط ساده و نقش خرچگ و لچک هایی هندسی که فرمشان یاد آور خرچنگ است بافته می شده و هم بصورت طرحی پیچیده که از جزئیات بیشتر و زیبایی بصری بیشتری برخوردار است. حاشیه این طرح از نقش هچه ای، لوزی (گل پیکه) تشکیل شده است. ترنج خوش فرم خرچنگی به همراه دو سر ترنج اصلی و چهار سر ترنج فرعی که برای پر کردن فضا بکار رفته اند نقطه قوت طرح محسوب می شود. ترنج بزرگ و لچک های کشیده در ترکیبی هماهنگ کل زمینه قالی را در بر گرفته و بجز چند ریز نقش فضایی برای عناصر زمینه باقی نگذاشته اند و می توان چنین استنباط کرد که فرم لچک ها و ترنج تاثیراتی از قالی های شهری گرفته است. در این قالیها رنگ زمینه سرمه ای و قرمز روناسی است و مجموع رنگ های این طرح ها از ۸ رنگ تجاوز نمی کند.
پژوهش : رضوان هخامنش
- توضیحات
- مجموعه: خوشه فرش دستباف
طرح های ماهی درهم (هراتی، ریز ماهی) و بته ای از مهم ترین و در عین حال فراگیر ترین طرح های قالی ایران و لرستان است. قالی های این دو سبک طرح در منطقه بروجرد ، ریز نقش ترین طرح های استان بوده اند. در روستاهای این شهرستان طرح های متنوع دیگری نیز بافته می شده که در محدود به همین منطقه بوده اند.
طرح چهاربره
در گویش محلی چاروره گفته می شود، از لحاظ موقعیت جغرافیایی روستای چهار بره در شمال بروجرد قرار گرفته است و از لحاظ کیفیت در طرح و نقش و بافت در گروه تولیدات با کیفیت استان است. از نمونه بافته های چهاربره می توان به طرح علمدار اشاره کرد. فرش چهار بره و علمدار بروجرد از گونه های قدیمی استان است که در گذشته بافت آن از رونق خوبی برخوردار بوده است. طرح چهار بره واگیره ای است و در اولین نگاه تاثیر طرح هراتی را در آن می توان مشاهده نمود . در چهار بره متن از موتیف های درشتی مانند گل لوتوس و برگ کنگری استفاده شده است.
معمولا تعداد حاشیه یکی می باشد و طره هم لته سیب رایج در کل کشور است. قالی های این روستا معمولا از روی حاشیه شناخته می شود و در واقع می توان گفت بافنده حاشیه را به عنوان اصالت بافت روستا عامل شناسایی انتخاب کرده و با متن بازی می کند. ریشه یابی تاریخی حاشیه هم اصل آن را به حاشیه هراتی می رساند که با توجه به ذهنیت بافنده تغییراتی در آن صورت گرفته است. رنگ بندی علمدار چهاربره تیره و معمولا سرمه ای سیر و روناسی به عنوان رنگ زمینه انتخاب می شد، تعداد رنگ های مورد استفاده در این نوع دستبافته از ۷ رنگ شامل سرمه ای، روناسی ، زرد، سبز، آبی، سفید و نارنجی، متجاوز نمی شود و رنگبندی موتیف ها به گونه ای است که تا حدی سنگینی متن را جبران کرده و جلوه ی بیشتری داشته باشند. برای بافت این سبک طرح در استان از الگوی بافت ثابت که همان تکه فرش ها یا در اصطلاح محلی دستور بوده است.
طرح چهار بره در ابعاد ذرع و نیم و قایچه ای و کناره بافته می شود. بدلیل واگیره ای بودن، این طرح قابلیت آنرا دارد که در ابعاد مختلف و بنا به نباز و تشخیص بافنده ، بافته شود.
چهاربره علمدار
طرح علمدار در واقع همان طرح معروف هراتی است که در غرب ایران با نگاره های اصلی گل الماسی که در چهار سوی آن چهار برگ یا ماهی قرار دارد تزیین شده است و در این منطقه با خلاقیت و ذهنیت بافنده چنین حالتی را به خود گرفته است. در صورت دقت به این طرحواگیره ای ، ماهی ها که به شکل برگ هستند دیده می شوند. بافنده برای تنوع بیشتر نمادهایی از لوزی با موتیف های گل لوتوس و ماهی را در متن قرار داده است. در برخی نمونه ها تعداد ۴ حاشیه با موتیف های گل لوتوس، لته سیب و بته استفاده شدهاست.
طرح گنجشکی (ملیچه ای) روستای چهار بره
نمونه دیگری از تولیدات روستای چهار بره طرح گنجشکی است. طرح گنجشکی دارای نقشه تکراری (واگیره ای) است واگیره ها لوری هایی می باشند که به وسیله گل های الماس و لوتوس در اندازه های مختلف به یکدیگر مرتبط شده و داخل لوزی ها موتیف های گنجشک و عقاب قرار می گیرد. قالی طرح گنجشکی نسبت به طرح علمدار همین روستا دارای موتیف های ریزتر و رنگ بندی زیبا و ملایمتری است و مهارت بیشتری در بافت را نشان می دهد. حاشیه مورد استفاده معروف چهار بره است که بررسی تاریخی ریشه آن را به حاشیه های معروف هراتی رساند که به شکل ساده تر با حالت روستایی بافته شده است. این طرح هم به تبعیت از طرح های دیگر این روستا و همچنین استان لرستان از رنگ سرمه ای برای زمینه استفاده کرده است. نمونه مورد نظر قالی قدیمی و تماما دارای رنگرزی گیاهی و رنگرزی شده در خود لرستان و بروجرد باشد.
بته سرابند(مالمیر)
مال میر و سرابند از جمله روستاهای شمال شرقی بروجرد و همجوار با استان مرکزی هستند. تولیدات این دو روستا از نظر بافت و طرح و نقش کاملا شبیه هم هستند و به همین دلیل در سراسر ایران به نام سرابند (مال میر ) شناخته می شود. طرح معروف مال میر و سرابند نقشه تکراری بته است (تصویر) که هم بصورت لچک و ترنج بافته می شود هم بدون لچک و ترنج و اکثرا با حاشیه شکری بافته می شوند.(تصویر) بر خلاف سایر طرح ها و نقش های موجود در لرستان ریز نقش می باشد و همین امر جلوه لطیف تر و زیبا تری را به تولیدات آنها می دهد.
طرح بته این روستاها از معدود تولیداتی در استان لرستان است که از رنگ سفید به عنوان یکی از رنگ های اصلی در لچک، ترنج و حاشیه استفاده می کنند و به طور کلی با استفاده از قرمز لاکی سیمای روشنی را به تولیدات خود می بخشند. عداد رنگ های این نوع قالی لرستان نیز محدود است و به ۷ رنگ نمی رسد. این طرح و به خصوص بافت این روستا در بروجرد بسیار مورد علاقه و پسند بازار محلی است. بطور کلی بافندگان لرستان به طرح بته ای سر تا سری ریز و درشت که متن فرش با ردیف های بته دو طرفه (بته ها در هر ردیف در جهت مخالف ردیف قبل قرار گرفته اند) منقوش می گردد تمایل زیادی نشان می دهند و بافت آن در گوشه و کنار استان انجام می شود.
طرح عروسکی
نمونه حاضر یک طرح لری و نمونه ای قالی عروسکی تشخیص داده شده است. از این نوع طرح امروزه تا آنجا که اطلاع داریم در هیچ جای استان بافته نمی شود. همچنین به علت فرسوده بودن قالی مورد نظر امکان تشخیص کامل طرح و حتی رنگبندی وجود ندارد فقط طبق استنادات به افراد محلی و تشخیص نماد آدم قالی را طرح عروسکی می دانستند و اینکه نوع طرح ها در گذشته توسط عشایر بافته می شده است و یک طرح سلیقه ای می باشد.
طرح سماوری
روستای برده سره در شمال غرب بروجرد و در مسیر شهرستان نهاوند قرار گرفته است. از جمله طرح های این روستا طرح سماوری است که نمادی از صنعت ورشوسازی و سماور ورشویی بروجرد است. از گذشته های دور بروجرد قطب اقتصادی استان بوده و انواع پیشه ها در آن فعالیت داشته اند. بطوریکه روستائیان و عشایر از سراسر استان بازار این شهرستان را برای تهیه مایحتاج و عرضه محصولات کشاورزی و صنایع دستی انتخاب می کردند. در دهه های نه چندان دور سماورهای ساخت دست هنرمندان ورشو ساز بروجرد زینت بخش منازل استان بود و بافت یک قالی با طرح و نام سماور از این مساله ناشی میشود.
طرح سماوری بصورت یک چهارم است و طرح کامل ترنج ،دو سماور را نشان می دهد که از قسمت تحتانی به یکدیگر چسبیده اند و لچک های هندسی آنرا احاطه نموده اند. نقش سماور یا همان ترنج تمام قسمت طولی و عرضی زمینه را فرا گرفته و فضاهای اندکی از زمینه که باقیمانده با موتیف های کاملا هندسی پر شده است. در این نوع قالی تمام اجزا مانند:حاشیه، لچک و حتی انتخاب نوع رنگبندی کمکی هستند برای جلوه بهتر و بیشتر ترنج سماوری.(تصویر 4-۲۰ ، ۲۱) تعداد رنگ های مورد استفاده این طرح ها از ۷ رنگ تجاوز نمی کند و اکثرا رنگ زمینه سرمه ای می باشد. باید به این نکته اشاره کرد که طرح سماوری امروزه در روستاهایی که این نوع طرح را داشته اند بافته نمی شود مگر بسیار کم و به ندرت یا بر اساس سفارش پذیری.
طرح روستای قاعد طاهر با تلفظ محلی کاتار
از نمونه طرح های این روستا طرح سماوری است که در واقع برای تشکیل ترنج از طرح سماور استفاده شده است در این نوع قالی ترنج پیش از حد معمول و مرسوم بزرگ و مربعی شکل است و لچک ترنج و فضل اصلی متن را اشغال کرده و تقریبا فضای زیادی در متن باقی نمی ماند و باقیمانده فضای متن با موتیف های کوچکی مانند انواع گل و بوته پر می شود. قالی دارای یک حاشیه اصلی قرمز رنگ و دو طره سرمه ای است و تمام تلاش بافنده در متن به کار رفته و چندان تلاشی برای زیبایی حاشیه صورت نگرفته است. امروزه این طرح منسوخ گردیده و دیگر بافته نمی شود.
طرح گیجالی
روستای گیجالی در مرکز بروجرد قرار گرفته و از نظر طرح و نقش در گروه طرح های لچک و ترنجی قرار می گیرد با این تفاوت که کاملا متمایز از سایر روستاهای این منطقه می باشد. به طور قطع این طرح یک طرح و نقش روستایی نیست و از طرح های شهری اقتباس شده است. طرح قالی لچک و ترنجی است که حالت گردان به خود گرفته به طرح های شهری نزدیک شده است. بافنده حاشیه را به یکی تقلیل داده و سعی کرده حداکثر استفاده را از متن جهت گردش اسپیرال ها داشته باشد در زمینه موتیف شاخص گل سرخ است. که با ته غنچه برگ آن را تزیین کرده اند. و این مسئله نشان دهنده تلاش بافندگان برای تغییر و ارتقاء صنعت فرشبافی در بروجرد و استان است. موتیف های مورد استفاده در حاشیه هم گل سرخ و موتیف هایی به شکل خوشه گندم هستند. این روستا هم همانند سایر روستاهای بروجرد معمولا سرمه ای را به عنوان رنگ زمینه انتخاب کرده است ویژگی های رنگ بندی روستایی اما زیباست.
طرح و نقش لچک و ترنج گل آلبالو
از نظر طرح (شکسته بودن) و رنگ بندی کاملا متاثر از نهاوند می باشد. به دلیل استفاده از گلهای ریز خوشه ای به این نام معروف شده است. در این نوع طرحمعمولا یک حاشیه اصلی و دو طره استفاده می شود که از روی حاشیه می توان تشخیص داد که بافنده برای بافت حاشیه نسبت به متن خلاقیت و وقت زیادی صرف نکرده است موتیف های موجود در حاشیه نسبت به متن درشت و ابتدایی هستند در مورد رنگ بندی معمولا این منطقه از سبز و زرد زیبایی استفاده نمی کند و این دو رنگ چندان بازار پسند از ارزش تولیدات آنها می کاهد.
لچک ترنج ونایی
تاثیراتی را در طرح نشان می دهد که برگرفته از روستای جعفر آباد است مانند استفاده از گلدان و بوته هایی که آرایشی شبیه گل آلبالوی جعفرآباد دارند. در یک بررسی کلی با وجود نزدیکی روستا به شهر که می تواند عامل مهمی هم برای پیشرفت صنعت قالیبافی باشد اما نسبت به سایر روستاها وضعیت ضعیف تری را در طرح و نقش و بالاخص رنگ بندی نشان می دهد.
اشترینان
بافندگان این بخش توانسته اند با ذوق و سلیقه در بافته هایشان بازار داخلی و حتی بازار خارجی خود را حفظ کرده و تقریبا همپای مناطق دیگر حرکت کند. از طرح های این بخش می توان به طرح چنار، طرح تاج ماهی و شیخ قربانی اشاره کرد و یک طرح دیگر که از تلفیق سه نمونه فوق الذکر به وجود آمده و نمونه مورد بررسی طرح چهارم و در واقع یک طرح تلفیقی است. قالی های اشترینان بر اساس زیبایی طرح و نقش و بازار پسند بودند شامل: ۱- طرح شیخ قربانی ۲- طرح تاج ماهی ۳- طرح چنار ۴- طرح تلفیقی می باشند. در طرح تلفیقی که در واقع بر اساس 2/1 نقشه بافته می شود متن تلفیقی از سه طرح فوق الذكر است و لچک ها در ادامه یکددیگر به وجود می آیند. در متن واگیره ماهی در هم به طور واضح مشخص است و باز هم از موتیف های لته سیب و گل لوتوس و موتیفی شبیه به عقاب استفاده شده است. در این نمونه یک حاشه اصلی و دو طره دیده می شود.
بافنده در این قالی از رنگ های نسبتا روشن مانند فیروزه ای سبز روشن، مسی و ... برای جبران سنگینی رنگ سرمه ای و لاکی زمینه استفاده کرده است و باز هم سرمه ای اشترینان یکی از نمونه های خوب موجود در منطقه می باشد.
پژوهش : رضوان هخامنش
- توضیحات
- مجموعه: خوشه فرش دستباف
الیگودرز، ازنا و دورود
شهرستان اليگودرز، دورود و ازنا محل استقرار طوایف بختیاری است. این مناطق از نظر طرح ها و نقشه های عشایری از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند. در الیگودرز بخش های بشارت (زلقی) و زز و ماهرو به دلیل دشواری مسیر و عدم دسترسی آسان به این مناطق، ساکنان آنها که عشایر کوچرو و نیمه کوچرو می باشند و هنوز هم به سبک اجداد خویش زندگی می کنند. دستبافته های عشایری این مناطق با نقشه های ذهنی بافته می شوند ، در مواردی تأثیراتی را از همسایگان مجاور خود در زمان کوچ قشلاقی خود به مناطق گرمسیری اطراف خوزستان مانند: ایذه، مسجد سليمان، و مهم تر از همه دشت لالی در دستبافته های خود گرفته اند. در حال حاضر تولیدات صنایع دستی به خصوص قالی و گلیم در این مناطق به شدت کاسته شده اما هنوز در این مناطق هنوز قالی ها و قالیچه هایی با طرح و رنگ های زیبا و چشم نواز دیده می شوند. باید خاطر نشان کرد که نقوش بکار رفته در تمام قالی ها مشترک هستند و بافندگان با اعمال سلیقه محل بکار بردن نقوش ، تعداد آنها و رنگبندی آنها را مشخص می کنند. عمده نقوش مورد استفاده عبارتند از: تک گلها (چنگ گروه ای، پی گرگی یا پنجه گرگی)، گلهای خوشه ای، بوته ها،درخت چنار، نقش انسان، بز کوهی یا پازن، پرندگان، نقوش هندسی شامل مربع ها و لوزی ها و.. است.
زز و ماهرو
طرح هایی که در بخش زز و ماهرو بافته می شود که عبارتند از:
طرح ترنجدار به صورت یک شش ضلعی بزرگ در وسط با دو سر ترنج بزرگ که تمام متن فرش را در بر گرفته است. حاشیه بند هچّه ای و تزیینات درخت چنار
طرح ترنجی با ترنج های نسبتا بزرگ به شکل شش ضلعی
در منطقه زز و ماهرو طرح ها و نقش های دیگری نیز بافته می شود که یکی از این طرح ها به صورت ۳ و ۴ ترنجی است و تمام متن فرش را گل های ساده با خشت یا بدون خشت و پنجه گربه ای تشکیل می دهند.
فرش ذلقی
گونه فرش ذلقی که بیشتر در میان طایفه یاد شده و از بخشی لالی در جنوب دزفول و همچنین الیگودرز و ازنا و دورود بافته می شود از گونه های خشتی بختیاری و پلمه است. (تصویر ۴-۵) در شهرستانهای دورود و ازنا و الیگودرز قالی هایی از نوع شهری بافته می شود و بافت قالی لری فقط در روستاها یا توسط عشایر بختیاری مستقر در اطراف شهرها بافته می شود. در بخش سیلاخور شهرستان دورود قالی های بومی تمایل زیادی به طرح های شهرستان بروجرد داشته و قالی هایی که در این منطقه مشاهده گردید از نوع روستایی و شاخه شکسته بودند. طرح های گل آلبالو، چهاربُره و بته مالمیر از جمله آنهاست.
پژوهش : رضوان هخامنش
